Đến nhà thờ tham dự Thánh Lễ một ngày Chúa Nhựt, chúng ta nhiều lần nhận được mỗi người một bức thư ngỏ khi bước vào cổng thánh đường. Hôm ấy có một cha xứ ở miền xa tới giáo xứ nầy xin giúp đỡ tài chính cho việc xây dựng nhà thờ.
Không mấy ai còn xa lạ với các thư ngỏ tương tự. Tuy nhiên, nếu quen thuộc đến mức cứ mặc nhiên gán cho thư ngỏ một ý nghĩa hoàn toàn sai lạc với bản chất của loại thư tín đặc trưng nầy thì hẳn là rất cần dành ra chút ít thời gian mà chỉnh sửa lại.
Thử bắt đầu với câu hỏi: thư ngỏ là gì?
Chắc chắn hầu hết các câu trả lời đều dựa trên công dụng thực tiễn của thư ngỏ: đó là một lá thư gởi tới mọi người để kêu gọi giúp đỡ cho một nhu cầu nào đó, thuộc lãnh vực từ thiện, văn hóa hay tôn giáo.
Quả đúng là thư ngỏ thường xuất hiện khi cần kêu gọi quyên góp tiền bạc, thực phẩm, thuốc men và mọi vật phẩm khác cho nạn nhân thiên tai, dịch họa hay chiến tranh.
Cách hiểu thư ngỏ như vậy một phần còn do chính từ ngữ được sử dụng: “ngỏ” được hiểu là “lên tiếng”, như trong cụm từ “ngỏ lời” hay “lời ngỏ”.
Bằng chứng của lối hiểu nầy là đường dẫn:
Tuy nhiên, khi tìm hiểu kỹ hơn, kèm theo việc đối chiếu với lời giải thích của cụm từ tương đương trong Anh Ngữ và Pháp Ngữ thì rõ ràng có ngộ nhận ý nghĩa, khiến dẫn tới việc sử dụng sai cụm từ “thư ngỏ”.
A. Trước tiên, về hình thức, từ tố “ngỏ” trong “thư ngỏ” có nghĩa là “để ngỏ” để trống”, “không dán kín”. Thư tín chuyển qua đường bưu điện thường được dán kín để bảo mật điều trao đổi riêng tư giữa người gởi và người nhận. Luật bảo mật thư tín trừng phạt kẻ vi phạm khi tự ý mở đọc thư. Vậy một lá thư “để ngỏ” không dán” có mục đích công khai nội dung cho mọi người cùng đọc thì đó là “thư ngỏ”.
“Thư ngỏ” còn là thư đăng trên báo chí, phổ biến trên các phương tiện truyền thông, trên mạng xã hội, hay niêm yết nơi công cộng.
Trong Anh Ngữ, “thư ngỏ” là “open letter”, một kháng thư, được phát hành, thường để gởi đến một cá nhân, nhưng chủ ý thông tri cho công chúng (published letter of protest or appeal usually addressed to an individual but intended for the general public https://www.merriam-webster.com/dictionary/open%20letter).
Còn trong Pháp Ngữ “thư ngỏ” là “lettre ouverte”, một văn bản phát hành trên các nhựt báo hoặc internet để thông tri cho đại chúng (un texte publié dans les journaux ou sur Internet et destiné au grand public https://www.alloprof.qc.ca/fr/eleves/bv/francais/la-lettre-ouverte-f1117).
B. Thứ đến, về nội dung, “thư ngỏ” được công bố với các lý do sau đây:
- Như biện pháp cuối cùng để kêu gọi công luận phân xử người nhận thư hoặc những ai có liên can, theo một quan điểm thường mang tính phê phán, nhưng không hẳn luôn luôn như vậy
- Để tuyên bố lập trường của tác giả về một giải pháp cá biệt
- Để khởi xướng hay kết thúc một cuộc đối thoại rộng hơn về một giải pháp
- Để tập trung chú ý nhiều hơn vào người nhận khiến họ phải hành động
- Có ý khôi hài
- Chỉ đơn giản như một bức thư mang tính thủ tục để thông tri cho công chúng về một điều phải xảy ra
(There are a number of reasons why an individual would choose the form of an open letter, including the following reasons:
• As a last resort to ask the public to judge the letter's recipient or others involved, often but not always, in a critical light
• To state the author's position on a particular issue
• As an attempt to start or end a wider dialogue around an issue
• As an attempt to focus broad attention on the letter's recipient, prompting them to some action
• For humor value
• Simply to make public a communication that must take place as a letter for reasons of formality https://en.wikipedia.org/wiki/Open letter)
Theo Oxford Advanced Learner’s Dictionaniry 8th Edition, “thư ngỏ là thư khiếu kiện hay phản kháng gởi đến một nhân vật hoặc một nhóm người quan trọng được ấn hành trên báo chí để công chúng có thể đọc được” (open pen letter a letter of complaint or protest to an important person or group that is printed in a newspaper so that the public can read it).
Thiết nghĩ, nếu có ý bày tỏ tâm tình tri ân, chia sẻ lòng trắc ẩn…thì viết “tâm thư”. Khi muốn kêu gọi mọi người cộng tác, giúp đỡ vào một việc thiện nguyện, công ích thì gởi “thư kêu gọi” sẽ tránh làm người nhận giật thót tim nếu đọc thấy tiêu đề “thư ngỏ”.
P.X. Nguyễn Văn Nhứt
